Những nghiên cứu khác nhau đánh giá việc sử dụng steroids trong điều trị COVID-19 nặng đi đến các kết luận khác nhau, tuy nhiên, kết quả từ phân tích gộp tiến cứu của WHO đã cho thấy lợi ích giảm tỷ lệ vong tử vong khi sử dụng thuốc.
Vào tháng 6 năm 2020, báo cáo sơ bộ từ thử nghiệm lâm sàng RECOVERY đã chứng minh lợi ích khi điều trị 10 ngày bằng dexamethason có khả năng làm giảm tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân COVID-19 nhập viện. Những phát hiện này dẫn đến việc tạm dừng các thử nghiệm lâm sàng đánh giá sử dụng steroids khác ở nhóm bệnh nhân này. Tổ chức Y tế Thế giới cũng đã lên kế hoạch thực hiện một phân tích gộp tiến cứu các nghiên cứu đánh giá vai trò của steroids trong điều trị cho bệnh nhân nhiễm COVID-19 nặng, bao gồm dữ liệu từ nghiên cứu RECOVERY. Vậy các dữ liệu tính đến nay cho chúng ta biết điều gì?
Các thử nghiệm bị dừng sớm
Trong một nghiên cứu ngẫu nhiên, mù đôi có đối chứng giả dược, đa trung tâm ở Pháp (CAPE COVID), các bệnh nhân người lớn nhập khoa ICU do COVID-19 và có suy hô hấp cấp được chọn ngẫu nhiên 1:1 với giả dược hoặc sử dụng hydrocortison 200 mg/ngày trong 7 ngày, sau đó dùng 100 mg/ngày trong 4 ngày, sau đó 50 mg/ngày trong 3 ngày. Một phác đồ 8 ngày được dùng cho những bệnh nhân có tình trạng hô hấp cải thiện vào khoảng ngày thứ 4. Tiêu chí chính của nghiên cứu là thất bại điều trị, gồm có tử vong hoặc thở máy dài ngày, vào ngày thứ 21. Trong 149 bệnh nhân tham gia, 73 người được chọn ngẫu nhiên sử dụng giả dược và 76 người dùng steroid trước khi nghiên cứu được ngừng. Vào ngày thứ 21, thất bại điều trị không khác nhau giữa nhóm giả dược (50,7%) và nhóm steroid (42,1%).
Trong một nghiên cứu nhãn mở, ngẫu nhiên đa trung tâm ở Brazil (CoDEX), các bệnh nhân người lớn nhiễm COVID-19 thở máy được chọn ngẫu nhiên với tỷ lệ 1:1 nhận được chăm sóc tiêu chuẩn (Standard Care – SC) hoặc 20 mg dexamethason tiêm tĩnh mạch hằng ngày trong 5 ngày, sau đó là 10 mg dexamethason tiêm tĩnh mạch hằng ngày trong 5 ngày hoặc cho đến khi rời ICU. Tiêu chí chính của nghiên cứu là số ngày không dùng máy thở trong 28 ngày đầu tiên. Với 299 bệnh nhân tham gia, 148 người được chọn ngẫu nhiên ở nhóm SC và 151 ở nhóm sử dụng steroid trước khi dừng thử nghiệm sớm. Số ngày trung bình không dùng thở máy của bệnh nhân ở nhóm steroid cao hơn đáng kể (6,6 ngày) so với nhóm SC (4,4 ngày). Tiêu chí phụ tử vong trong 28 ngày không khác nhau giữa các nhóm.
Trong một thử nghiệm nhãn mở, ngẫu nhiên quốc tế đa trung tâm thích ứng với trường hợp khẩn cấp (REMAP-CAP), các bệnh nhân người lớn nhận chăm sóc đặc biệt được chọn ngẫu nhiên vào 3 nhóm với tỷ lệ 1:1:1 với nhóm 1 sử dụng một liều cố định 50 mg hydrocortison tiêm tĩnh mạch mỗi 6 giờ trong 7 ngày, nhóm 2 sử dụng 50 mg mỗi 6 giờ trong tối đa 28 ngày khi bị sốc, nhóm 3 không sử dụng steroid. Tiêu chí phụ của nghiên cứu là số ngày không cần hỗ trợ tim mạch và hô hấp trong 21 ngày đầu tiên. Dữ liệu ở 384 bệnh nhân đã được phân tích: 137 người ở nhóm dùng liều cố định hydrocortison, 146 ở nhóm dùng hydrocortison phụ thuộc sốc, và 101 ở nhóm không sử dụng steroid. Số ngày trung bình không hỗ trợ tim mạch và hô hấp đều là 0 ở cả 3 nhóm; với bệnh nhân còn sống, 11,5 ngày ở nhóm dùng liều cố định, 9,5 ngày ở nhóm phụ thuộc sốc, và 6,0 ngày ở nhóm không sử dụng steroid.
PROSPERO, phân tích gộp do WHO thực hiện, bao gồm dữ liệu thu thập khách quan từ nghiên cứu RECOVERY, 3 nghiên cứu được đề cập ở trên, và 3 nghiên cứu khác đánh giá các steroid (dexamethason, hydrocortison, hoặc methylprednisolon) ở các bệnh nhân COVID-19 mức độ từ nặng đến nghiêm trọng. Trong 173 bệnh nhân được phân tích, số ca tử vong vào ngày 28 (tiêu chí chính) thấp hơn đáng kể ở nhóm steroid (222/678; 32,7%) so với ở nhóm chứng (425/1025; 41,5%); OR (odds ratio) là 0,66. Mối liên quan giữa steroid và số ca tử vong giảm vẫn được duy trì sau khi tích hợp thêm dữ liệu từ Metcovid, một nghiên cứu không được đưa vào trong kế hoạch phân tích trước đó. Kết quả từ các thử nghiệm phần lớn phù hợp với nhau.
BÌNH LUẬN
Tóm lại, các bệnh nhân COVID-19 nặng được hưởng lợi khi sử dụng steroid. Việc lựa chọn phác đồ steroid ít chắc chắn hơn: mối tương quan giữa sử dụng phác đồ dexamethason với số ca tử vong giảm mạnh hơn so với các phác đồ khác, đây là thuốc được ưu tiên sử dụng. Chưa có kết luận về dữ liệu của các phác đồ khác, có khả năng do cỡ mẫu nhỏ hơn. Đáng chú ý, các phát hiện không ủng hộ việc sử dụng steroid ở các bệnh nhân ít nghiêm trọng hơn, những người chiếm đa số bệnh nhân COVID-19.
Điểm tin: Ngô Nhật Long, Nguyễn Thị Tuyến