Tổn thương thận cấp có thể dẫn đến 100.000 ca tử vong mỗi năm. Trong đó, 30% trường hợp tử vong do tổn thương thận cấp có thể phòng tránh được thông qua các biện pháp can thiệp.
65% tổn thương thận cấp bắt nguồn từ cộng đồng, các dược sĩ có thể hỗ trợ phát hiện sớm tổn thương thận cấp và rà soát các thuốc bệnh nhân đang sử dụng trước khi tình trạng này trầm trọng hơn.
Thế nào là tổn thương thận cấp?
Tổn thương thận cấp (AKI) là tình trạng suy giảm chức năng thận đột ngột. Nếu không được điều trị, cân bằng nước-điện giải và cân bằng acid-base sẽ không được duy trì, dẫn đến phù phổi và nhiễm toan chuyển hóa.
AKI thường xuất hiện trong một bệnh cấp tính, như cúm hoặc viêm dạ dày ruột, do nhiều yếu tố như nhiễm khuẩn, mất muối và nước, hạ huyết áp. Các yếu tố này có thể là hậu quả của việc bệnh nhân sử dụng thuốc để điều trị các bệnh cấp tính trên hoặc các bệnh khác.
Chẩn đoán AKI khi nồng độ creatinin huyết thanh tăng thêm 26,5mcmol/L trong vòng 48 giờ và lượng nước tiểu <0,5mL/kg/giờ trong hơn 6 giờ liên tiếp.
Nguyên nhân dẫn đến tổn thương thận cấp
AKI trước thận xảy ra do hạ huyết áp kéo dài, thường trầm trọng hơn khi sử dụng các thuốc như NSAIDs, thuốc ức chế men chuyển angiotensin (ACEI) hoặc đối kháng thụ thể angiotensin II (ARB) trong điều trị bệnh nặng hoặc cấp tính.
AKI tại thận xảy ra do thận bị tổn thương sau khi sử dụng thuốc, sau một đợt hạ huyết áp liên tục hoặc do bệnh thận.
AKI sau thận xảy ra do tắc nghẽn dòng nước tiểu trong lòng ống thận (do phì đại tuyến tiền liệt, thuốc kết tủa thành tinh thể không tan hoặc sỏi thận).
Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc tổn thương thận cấp
Tuổi ≥ 65 tuổi hoặc sa sút trí tuệ, suy giảm nhận thức, sử dụng thuốc có khả năng gây độc tính trên thận, ung thư, bệnh gan, suy tim, bệnh thận mạn hay tiền sử AKI, đái tháo đường
COVID-19
Nguy cơ tổn thương thận cấp thường xảy ra trên bệnh nhân COVID-19 có tiền sử bệnh thận mạn (CKD) do tình trạng sốt, giảm tái hấp thu nước, tiêu chảy và việc sử dụng NSAIDs trong điều trị đau cơ, đau đầu. Bệnh nhân không có tiền sử CKD cũng có thể tiến triển AKI khi mắc COVID-19 và cần thay thế thận.
Dấu hiệu tổn thương thận cấp
Mệt mỏi, lú lấn, buồn nôn, nổi mẩn, giảm thể tích nước tiểu hoặc nước tiểu sẫm màu, phù chân hoặc bàn chân
Các thuốc cần theo dõi hoặc hiệu chỉnh liều do nguy cơ tích lũy hoặc các tác dụng bất lợi khác trên thận
Thuốc giảm đau: nhóm benzodiazepin, nhóm opioid, tramadol.
Kháng sinh/kháng nấm/kháng virus: acyclovir, nhóm aminoglycosid, amphotericin đường tĩnh mạch, co-trimoxazol, fluconazol, ganciclovir đường tĩnh mạch, penicillin, teicoplanin, tetracyclin, trimethoprim, valganciclovir, vancomycin.
Thuốc chống động kinh: levetiracetam, pregabalin và gabapentin.
Thuốc điều trị tăng huyết áp: thuốc chẹn bêta, chẹn kênh calci, thiazid và lợi tiểu quai.
Thuốc hạ đường huyết: nhóm ức chế enzym dipeptidyl peptidase-4 (DPP-4), metformin.
Thuốc ức chế miễn dịch: thuốc ức chế calcineurin (VD: ciclosporin, tacrolimus), methotrexat.
Các thuốc khác: Allopurinol, digoxin, lithium, Heparin trọng lượng phân tử thấp (LMWH); nhóm biphosphonat; nicorandil, nhóm nitrat
Lưu ý: danh sách này không bao gồm tất cả các thuốc có nguy cơ gây tổn thương thận cấp và chỉ có vai trò như một bản tóm tắt nhằm tối ưu hóa dùng thuốc trên bệnh nhân AKI.
Cân nhắc dùng thuốc sau khi nhập viện do tổn thương thận cấp
- Loại trừ nguyên nhân tiềm ẩn (VD: thuốc có nguy cơ độc trên thận).
- Tránh phối hợp thuốc một cách không phù hợp.
- Đảm bảo các thuốc đều được chỉ định phù hợp về mặt lâm sàng.
- Hiệu chỉnh liều theo chức năng thận, theo dõi nồng độ thuốc trong máu và điều trị trong khoảng thời gian ngắn nhất có thể.
- Sau khi ngừng thuốc, khuyến cáo bệnh nhân về thời điểm tái sử dụng thuốc.
Điểm tin: CTV. Võ Thị Thùy, ThS.DS. Nguyễn Thị Tuyến