Khi nhắc đến vị trí cư trú của SARS-CoV-2 trong cơ thể, người ta thường nghĩ ngay về đường hô hấp. Câu hỏi được đặt ra là liệu virus này còn có thể thâm nhập vào các cơ quan nào khác hay không? Đó có thể là gan, đường tiêu hóa, thận, tim hay hệ thần kinh trung ương; các hiểu biết về vị trí nhiễm với SARS-CoV-2 ngoài đường hô hấp vẫn cần được tiếp tục làm rõ.

Hệ hô hấp là vị trí đã được xác định rõ ràng nhất đối với SARS-CoV-2. Đây cũng là vị trí được áp dụng trong việc phát hiện và chẩn đoán bệnh. Trong một nghiên cứu được thực hiện trên 205 bệnh nhân có độ tuổi trung bình 44 tuổi từ các vùng Hồ Bắc, Sơn Đông và thành phố Bắc Kinh, Trung Quốc, có 19% bệnh nhân mắc COVID-19 mức độ nghiêm trọng. Nghiên cứu thu kết quả xét nghiệm trên 398 bệnh phẩm dịch họng, 126 mẫu trong số đó cho kết quả dương tính. Ngoài ra, trong số 104 mẫu xét nghiệm đờm thì 72 mẫu cho kết quả dương tính và tỷ lệ cao dương tính nhất được ghi nhận với các bệnh phẩm là dịch rửa phế quản ở bệnh nhân nặng (93% dương tính).

Ở phổi, các tế bào bị nhiễm là các tế bào biểu mô phế nang lớn (typ 2). Đây là nơi tổng hợp của chất hoạt động bề mặt (chất diện hoạt trong phổi). Một trong những thụ thể virus ở vị trí này là thụ thể của enzym chuyển angiotensin 2 (ACE2). Đáng chú ý là, sự biểu hiện của ACE2 tại phổi thấp hơn nhiều so với ở các cơ quan khác như ruột, tim hay thận.

Hình minh họa: URL: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7094171/

Virus xuất hiện tại đường tiêu hóa, nhưng không chắc chắn có mặt tại gan

Nghiên cứu nói trên cũng cho thấy có sự hiện diện của ARN virus trong phân. Trong số 153 mẫu xét nghiệm phân, có 44 mẫu cho kết quả dương tính và trong mẫu phân của 2 bệnh nhân đã phát hiện được virus sống. Những dữ liệu này phản ánh khả năng lây truyền qua đường tiêu hóa và sự thải trừ qua phân hiếm gặp nhưng có thể gây nhiễm của virus. Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu khác chưa tìm thấy dạng virus sống trong các mẫu bệnh phẩm phân. Do đó, virus này có thể có con đường lây truyền qua phân, mặc dù rất hạn chế.

Dữ liệu hiện tại về sự tác động của virus tại gan còn chưa rõ ràng. Chưa có ghi nhận tìm thấy virus trong nhu mô gan. Các trường hợp tăng men gan đã được ghi nhận ở mức độ trung bình và một số trường hợp là nghiêm trọng. Tuy nhiên, tình trạng này được cho là có thể liên quan nhiều đến nhiễm trùng huyết, thay đổi về huyết động hoặc tương tác thuốc hơn là liên quan đến độc tính tế bào của virus.

Dữ liệu trên thận và tim

Trước đây, dữ liệu của SRAS-CoV đã xác nhận sự có mặt của virus này ở thận và trong nước tiểu. Điều này được cho là tương tự đối với chủng SARS-CoV-2. Vị trí tại thận ghi nhận sự xuất hiện rõ nhất của virus là tế bào ống lượn gần. Các tế bào này có số lượng lớn thụ thể ACE2 và biểu hiện của thụ thể này tại thận lớn hơn rất nhiều lần so với tại phổi.

Giống như ở gan, các bất thường trong xét nghiệm sinh hóa liên quan đến chức năng thận đã được quan sát trên bệnh nhân nhập viện, gồm có protein niệu và tăng creatinin huyết thanh cấp tính. Tuy nhiên, chưa thể xác định được đây là hậu quả gây bởi độc tính tế bào của virus hay bởi tiến triển nặng của một số vấn đề không đặc hiệu trên bệnh nhân như tình trạng mất nước, hạ kali máu, nhiễm trùng huyết hoặc do thuốc.

Ngoài ra, vào năm 2009, bộ gen của SARS-CoV đã được phát hiện trong mô tim ở 35% bệnh nhân tử vong do nhiễm virus. Gen mã hóa thụ thể ACE2 được biết đến có mức độ biểu hiện tại tim rất mạnh. Dữ liệu hiện nay chưa ghi nhận sự có mặt của SARS-CoV-2 tại tim, tuy nhiên các giả thuyết này có thể giúp giải thích tình trạng viêm cơ tim nếu được ghi nhận xảy ra trên lâm sàng.

Virus còn được phát hiện trong máu với một tỷ lệ nhỏ là 1%.

Sự hiện diện của virus trong hệ thần kinh trung ương

Câu hỏi tương tự cũng đã được đặt ra đối với hệ thần kinh trung ương. Hiện nay, chưa có bằng chứng về sự xâm nhập của SARS-CoV-2 vào hệ thần kinh. Tuy nhiên, có một vài yếu tố gợi ý về khả năng này dù chưa ghi nhận trên lâm sàng. Virus có thể thâm nhập thông qua mũi, bởi vùng xương sàng có hệ thống thông giữa xoang mũi và não bộ qua trung khu thần kinh khứu giác. Thụ thể ACE2 được biết đến có mặt trong các tế bào thần kinh đệm và các sợi thần kinh. Kết quả khám nghiệm tử thi trong dịch bệnh SARS-CoV đã cung cấp những bằng chứng về sự hiện diện của virus trong mô não và dịch não tủy.

Tuy nhiên, rất khó để tìm thấy trong y văn mô tả về các tổn thương thần kinh trên lâm sàng có liên quan trực tiếp đến độc tính tế bào, do tình trạng này có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như thay đổi huyết động, cơn bão cytokin (hội chứng giải phóng ồ ạt cytokin), thiếu oxy hoặc phù não.

Tác giả: GS. Alain Baumelou, Đại học Paris 6

URL: https://www.vidal.fr/actualites/24756/ou_se_cache_le_sars_cov_2_dans_l_organisme/?cid=eml_000967

Người dịch: Ds. Vũ Đức Hoàn, Ds. Dương Khánh Linh