Bối cảnh
Lịch sử cảnh giác dược ghi nhận các loại thuốc tác động lên cân nặng (thuốc gây chán ăn hoặc thuốc tăng khẩu vị, làm ngon miệng) có liên quan hệ thống đến các nguy cơ của thuốc đó. Mặc dù đã được biết tới từ lâu, tuy nhiênviệc lạm dụng cyproheptadin để làm tăng khẩu vị mới xuất hiện trở lại trong một vài năm gần đây, từ nhiều nước châu Phi trước khi đến Pháp. Phương pháp tăng cân này hiện đang được lan truyền trên mạng xã hội qua những video quảng cáovề việcsử dụng thuốc cyproheptadin để có vẻ ngoài giống như những người mẫu hoặc người có tầm ảnh hưởng nhất định.
Cyproheptadin là thuốc kháng histamin H1 được chỉ định trong điều trị triệu chứng dị ứng. Do có tác dụng phụ làm tăng vị giác, thuốc được chuyển hướng sử dụng nhằm mục đích tăng cân. Việc lạm dụng thuốc kháng histamin thế hệ cũ để tăng cân đã gây ra nhiều phản ứng có hạimà bệnh nhân thường không biết đến, có cơ chế do các đặc tính của thuốc bao gồm: an thần, đối kháng cholinergic, ức chế thần kinh tiết adrenalin và đối kháng serotonergic. Trong một bản tinan toànthuốcnăm 2022, ANSM đã cảnh báo về việc sử dụng cyproheptadin để tăng cân vớimục đích thẩm mỹ. Tuy nhiên, các trường hợp lạm dụng cyproheptadin vẫn tồn tại và đã được báo cáo cho Trung tâm Cảnh giác Dược Khu vựctại Pháp (CRPV) vào năm 2023.
Ý kiến của Hội Dược lý lâm sàng và Điều trị Pháp (SFPT)
Cyproheptadin không còn nằm trong chiến lược điều trị của nhóm thuốc kháng histamin và bị thay đổi mục đích sử dụng, gây ra nhiều phản ứng có hại (thần kinh, tâm thần, tim, huyết học hoặc tiêu hóa). SFPT cho rằng cần đánh giá lại cân bằng lợi ích-nguy cơ của cyproheptadin để thu hồi giấy phép lưu hành hoặc ít nhất là đưa thuốc này vào danh sách bắt buộc kê đơn.
Thông tin tham khảo thêm
Cyproheptadin là một thuốc kháng histamin không bắt buộc kê đơn, được lưu hành trên thị trường từ năm 1974 và được chỉ định trong điều trị các triệu chứng dị ứng.
Tại sao cyproheptadin có tác dụng tăng khẩu vị?
Cyproheptadin chủ yếu là chất đối kháng thụ thể H1, 5-HT2A và 5-HT2C. Khác vớicác loại thuốc gây chán ăn đã bị rút khỏi thị trường như Benfluorex, dexfenfluramin và fenfluramin có đặc tính chủ vận 5-HT2C, cyproheptadin có tác dụng tạo hormon liên quan đến sự đối kháng thụ thể 5-HT2C. Thuốc chống loạn thần thế hệ 2 cũng gián tiếp gây tăng cân qua cơ chế này. Thụ thể 5-HT2C ở vùng dưới đồi gây rafeedbackâm tính đối với thụ thể ghrelin GHSR1 (thụ thể tiết hormone tăng trưởng 1). Do đó, chất đối kháng thụ thể 5-HT2C gây ra sự điều hòa ngược trên con đường truyền tín hiệu thèm ăn qua trung gian ghrelin bằng cách loại bỏ phản hồi âm tính. Từ các đặc tính dược lý này, cyproheptadin là một loại thuốc bị lạm dụng với mục đích gây tăng cân.
Tại sao tình trạng lạm dụng cyproheptadin gia tăng?
Vào những năm 70, việc dùng cyproheptadin để tăng cân đã được cho phép ngay khi thuốc được lưu hành trên thị trường Pháp. Tuy nhiên chỉ định này bị loại bỏ từ năm 1994. Tình trạng sử dụng off-label vẫn tiếp diễn và xuất hiện trở lại trong những năm gần đây, chủ yếu ở các nước châu Phi trước khi đến Pháp.
Trong một nghiên cứu quan sát trên quần thể người Kinshasa (Cộng hòa Dân chủ Congo), các nhà nghiên cứu đã xác định tỷ lệ lạm dụng cyproheptadin để tăng cân là hơn 70%, chủ yếu rơi vào nhóm phụ nữ trẻ sử dụng thuốc này trong thời gian dài (hơn 1 năm).
Phương pháp này hiện đang được lan truyền rộng rãi trên mạng xã hội với các video nhằm quảng cáo việc sử dụng cyproheptadin và sự biến đổi cơ thể ấn tượng, với hàng chục, thậm chí hàng trăm nghìn lượt xem. Cũng qua mạng xã hội, một dược sĩ quảng cáo việc dùng cyproheptadin để tăng cân mà không đề cập đến các nguy cơ liên quan đến thuốc, điều này có thể tạo cho người tiêu dùng cảm giác tin tưởng. Một số tài khoản trên mạng xã hội còn rao bán trực tiếp cyproheptadin dạng viên hoặc siro với mục đích thẩm mỹ. Do đó, việc bán thuốc không cần kê đơn trên internet và tại các hiệu thuốc đã tạo điều kiện thuận lợi cho người dùng tiếp cận và sử dụng cyproheptadin sai mục đích.
Các nguy cơ của cyproheptadin
Cyproheptadin có cơ chế tác dụng không chọn lọc trên các thụ thể histamin H1 và gây ra nhiều tác dụng phụ liên quan đến các đặc tính an thần, đối kháng cholinergic, ức chế thần kinh tiết adrenalin và đối kháng serotonergic rõ rệt. Việcthay đổi mục đích sử dụng có thể làm tăng khả năng xuất hiện các phản ứng có hạinhư buồn ngủ, giảm tỉnh táo, chóng mặt, ảo giác, lo lắng, giãn đồng tử, tổn thương gan (đặc biệt là ứ mật), bí tiểu và rối loạn nhịp tim. Tình trạng thiếu máu và mất bạch cầu hạt cũng đã được báo cáo.
Điểm tin: CTV. Nguyễn Ngọc Quỳnh Trang, CTV. Phùng Ngọc Mai
Phụ trách: ThS.DS. Nguyễn Thị Tuyến